حضانت فرزند چیست؟ آپدیت 1402

حضانت فرزند به چه معناست؟

حضانت به معنای حق قانونی یکی از والدین بر روی فرزندان خود است و پروسه تصمیم گیری در مورد مراقبت و تربیت آنها را شامل می‌شود.

در قوانین بسیاری از کشورها این حق برای هر دو والد در نظر گرفته شده و در ایران نیز براساس ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی که بیان می‌دارد نگاه ‌داری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است، حضانت مشترک یا مراقبت مشترک مورد تأیید است. لیکن در مواردی که جدایی والدین از یکدیگر سبب بروز اختلاف در نگهداری فرزند می‌گردد باید به سراغ داوری قانون رفت.

به طور کلی حضانت طفل بر اساس قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده، تا هفت سالگی با مادر و پس از آن نیز حضانت فرزند از هفت سالگی تا سن بلوغ با پدر می‌باشد. سن بلوغ برای دختر نه سالگی و برای پسر پانزده سالگی در نظر گرفته شده است همچنین شایان ذکر است بعد از سن بلوغ خود فرزند می‌تواند تعیین کند که با چه شخصی زندگی کند و از سن حضانت خارج می گردد.

عوامل تاثیر گذار در تعیین حضانت فرزند

در تعیین حضانت و تربیت فرزندان، اصلِ اصلی که قضات و دادگاه‌ها مدنظر قرار می‌دهند، مَصلَحَتِ کودک است.

 تصمیم‌گیری بر اساس بهترین منافع و سلامت روحی و جسمی فرزندان انجام می‌شود و حتی ممکن است حضانت طفل بعد از هفت سالگی هم به صورت مطلق به پدر واگذار نشود! بلکه هرگاه بین پدر و مادر در خصوص حضانت فرزند اختلاف شود معیار تعیین حضانت‌کننده صرفا مصلحت طفل می‌باشد. چه ‌بسا علی‌رغم عدم وجود عیب و نقصی در پدر به تشخیص دادگاه مصلحت طفل اقتضا کند که حضانت او بر عهده مادرش باشد.

اغلب در صورت جدایی یا طلاق والدین، زمان مراقبت و تربیت بین والدین تقسیم می‌شود. این می‌تواند به شکل روزانه، هفتگی، ماهیانه یا بر اساس یک الگوی خاص صورت بگیرد.

حضانت فرزند در صورت فوت یکی از والدین

در صورت فوت یکی از والدین، حضانت فرزند با پدر و یا مادری که زنده است می‌باشد حتی اگر متوفی پدر کودک بوده و برای او قیم هم معین کرده ‌باشد مثلا پدربزرگ کودک قیم و ولی کودک باشد. به عبارت دیگر با فوت پدر، حضانت طفل با مادر است، نه پدربزرگ کودک.

بنابر این حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آن‌هاست، مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری ( جد پدری یا همان پدربزرگ) یا دادسـتان، اعطای حضانت به مادر را برخلاف مصلحت فرزند تشخیص بدهد.

در حالتی که هم پدر و هم مادر هر دو فوت کرده باشند، حضانت با جد پدری فرزند و پس از آن با وصی منصوب از جانب آنها و نهایتا سایر خویشاوندان طفل بر مبنای ترتیب و طبقات ارث می‌باشد و تشخیص مصلحت کودک در تعیین حضانت کننده با دادگاه است.

آیا حضانت کننده می‌تواند از وظیفه خود انصراف دهد؟

مطابق با ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی هیچ کدام از والدین نمی‌توانند در مدتی که حضانت طفل بر عهده آنان است از نگهداری او امتناع کنند و در صورت امتناع دادگاه می تواند شخصی را  که حضانت بر عهده اوست به انجام این کار ملزم نماید. در صورتی که الزام نمودن او ممکن یا اثربخش نباشد، دادگاه حضانت کودک را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت کرده باشد به خرج مادر تأمین خواهد کرد.

ماده ۴۰ قانون حمایت از خانواده اشعار می‌دارد: هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذی‌نفع و به ‌دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می شود وماده ۵۴ همین قانون بیان می‌کند: هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی‌حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و درصورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می ‌شود.

موارد سلب حضانت

مواردی مانند بیماری شدید که موجب از کار افتادن توان ذهنی یا جسمی باشد، اعتیاد، شرب خمر، سوء رفتار با کودک، اشتهار به فساد و فحشا، ناتوانی مالی و غیره می‌تواند از کمیت های اثرگذار بر روی تعیین حضانت فرزند باشد.

همچنین ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی بیان می‌دارد: اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با اوست مبتلا به جنون شود یا با شخص دیگری ازدواج کند، حق حضانت با پدر خواهد بود» و ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی اظهار می‌دارد هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا ترتیب اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.»

نفقه فرزند در صورتی که با حضانت او با مادر باشد:

بر خلاف آنچه باور عمومی می‌پندارد نفقه فرزندی که حضانت او با مادر است، بر عهده پدر می‌باشد و در صورت عدم وجود پدر یا ناتوانی مالی او در پرداخت نفقه، اجداد پدری مکلف به پرداخت نفقه فرزند هستند. در مرتبه بعدی نفقه با مادر است.